Prolog: Złoty Wiek

,, Żadna banda, a snadź i cygańska, ie jest w takiej niedbałości, a sadź jest w lepszym opatrzeniu, niźli sławne a zacne to państwo nasze"
Mikołaj Rej  

,, Leżała Rzeczpospolita pod bożym słońcem rozległa, zasobna i krwista, a rozgrodzona na wsze strony niczym obejście niedbałego chłopa"
Paweł Jasienica "Ostatnia z rodu" Czytelnik 1988 

" Społeczeństwo XVI stulecia, choć tak odmienne od naszego  w swej strukturze (...) wydaje się nam mniej obce niż dawniejsze. (...) Czyż inaczej odczuwa dziś ojciec stratę ukochanego dziecka, niż bolał ad nią w Trenach Jan Kochanowski(...)"                                                                                     "Polska w epoce Odrodzenia" pod red. Andrzeja Wyczańskiego, Wiedza Powszechna 1986

Jan Matejko " Złoty Wiek Literatury w Polsce - Reformacja - Przewaga katolicyzmu" 1888

Z czym ci się kojarzy XVI wiek? Z Tudorami i krwawym Henrykiem VIII? Z Lutrem, reformacją i rzezią hugenotów? Z tym że Kolumb, odkrył Amerykę? A może ze wspaniałą sztuką Odrodzenia, z Rafaelem, Michałem Aniołem i Da Vincim? A Polska? No jasne: Kochanowski, Rej, "państwo bez stosów" i " Złoty Wiek".

XVI wiek był dla Polski wyjątkowy. Nie chodzi mi o pokój, wzrost gospodarczy, kulturę. XVI wiek był wyjątkowy, bo wtedy się z nami liczono. Nie musieliśmy szukać sojuszników, nie byliśmy w niewoli, powiem więcej: to naszej pomocy szukano i to my rozdawaliśmy karty. Piękna wizja, prawda? Tak było naprawdę.

Polska połączona unią z Litwą obejmowała obszar około miliona kilometrów kwadratowych, terytoriom dzisiejszej Litwy, Łotwy, Białorusi, Ukrainy, Mołdawii i Polski. Jagiellonowie oprócz Polski i Litwy rządzili również w Czechach i na Węgrzech. Tak ogromne imperium było prawdziwą potęgą.

Wspaniale rozwijała się gospodarka. Eksportowano zboże, futra, miód, bydło, a przede wszystkim zboże, który żywiło prawie całe Niederlandy ( przez to nazywano nas "Spichlerzem Europy"). Szlachta bogaciła się na tym, cały jej dochód opierała na folwarkach.

Rozwijał się przemysł. Rozwijali się też ludzie. Sam Erazm z Rotterdamu podziwiał wykształcenie Polaków. Nawet ubodzy chłopi posyłali swoich synów na uniwersytet. Akademia Krakowska była jedną z najlepszych w Europie, mogła śmiało konkurować z Sorboną czy Oxfordem. Studenci przybywali z Polski, Litwy, Czech, Niemiec, a nawet z Anglii.

Polska cieszyła się również pokojem. Gdy w Europie zaczynał dominować absolutyzm, w Polsce rozwijała się demokracja szlachecka.

W pewnych rzeczach wyprzedziliśmy Europę. Kobiety nierzadko były równe mężczyznom, troszczono się o dzieci.

Zygmunt August (1520 - 1572)

Władca, jeden z najmędrszych, jakich dało nam przeznaczenie

                           

 W. Konopczyński ,,Dzieje Polski nowożytnej t.I 1506 - 1648"

           Pan był mądry, rozsądny i wielkimi dary od Boga obdarzony. (...) Był to pan trzeźwy, cichy, była w nim ludzkość wielka; wymowy był takiej, że trudna kto miał z nim w polszczyźnie zrównać; do tego języków kilka umiał, i tak nimi mówił, żeby każdy rzekł, iż się w nich urodził

M. Bielski ,,Kronika niegdyś w Krakowie drukowana tera z nowu z doprowadzeniem aż do Augusta III przedrukowana Warszawa 1764

Zygmunt August (1520 - 1572) był Królem Polskim i Wielkim Księciem Litewskim. Do historii Polski przeszedł jako twórca Unii Lubelskiej, mecenas Górnickiego i Kochanowskiego i król ,,państwa bez stosów". W popkulturze bardziej znany z tego, że chciał rzucić koronę dla Barbary Radziwiłłówny. W poczcie wyróżnia się burzliwym życiem. Zmarł jednak w samotności jako ostatni ze wspaniałej dynastii Jagiellonów, zostawiając w spadku arrasy i kraj w rozkwicie.

Zygmunt August był długo oczekiwanym następcą tronu, jedynym legalnym synem Zygmunta Starego i Bony Sforzy. Urodził się 1 sierpnia 1520 w Krakowie. Wychowaniem królewicza zajęła się jego matka. August dorastał na renesansowym dworze pod okiem nadopiekuńczej Bony, która chciała by jej syn był w przyszłości władcą idealnym, lecz jej podporządkowanym. Dlatego Zygmunt nauczył się manier, języków obcych, matematyki, przyrody, geografii, pańskich gestów, ale nie rządzenia. Bona bała się, że szlachta nie obierze jej syna po śmierci starego króla, więc doprowadziła do jego koronacji jeszcze za życia Zygmunta I tzw. vivente rege. Zygmunt August jako niespełna dziesięcioletni chłopiec został ukoronowany w Katedrze Wawelskiej na króla Polski w 1530 r.
Zygmunt August wyrósł na przystojnego mężczyznę, który podobał się kobietom i lubił beztroskie życie. W 1543 r. poślubił młodziutką i chorowitą Elżbietę Habsburżankę, bratanicę cesarza Karola V, nota bene swoją stryjeczną siostrzenicę. Małżeństwo to miało przypieczętować sojusz między Jagiellonami a Habsburgami, czemu była przeciwna królowa Bona. Małżeństwo to nie układało się od samego początku. Kilka miesięcy po ślubie Zygmunt August wyjechał na Litwę. Tam poznał Barbarę Radziwiłłównę, wdowę po Gasztołdzie, i nawiązał z nią romans. Zaprzyjaźnił się z jej braćmi: Mikołajem Rudym i Mikołajem Czarnym, oboje tak samo żądni władzy. Ten ostatni stał się jego powiernikiem i "prawą ręką". August poczuł, że czas sięgnąć po władzę. W 1544 r. jego ojciec mianował go namiestnikiem wielkiego księstwa litewskiego i odtąd rozpoczęły się jego rządy. Przeprowadził kilka reform (np. pomiary włóki, pieniężną), ale głównie skupiał się na balach, polowaniach i Barbarze Radziwiłłównie. Po śmierci Elżbiety w roku 1545 już wcale nie krył się z romansem. Potajemnie poślubił Barbarę w 1547 r.
Stary król Zygmunt I  zmarł 1 kwietnia 1548 roku. Tego samego dnia Zygmunt August objął pełnię władzy. Wtedy prawda wyszła na jaw i cały kraj dowiedział się o małżeństwie króla. Wybuchł skandal, Bona pokłóciła się z synem i opuściła Kraków, a szlachta chciała wszcząć wojnę domową. Wbrew temu wszystkiemu Zygmunt August doprowadził do jej koronacji w 1550 r. Szczęście nie trwało jednak długo. Po pół roku Barbara umarła.
Zygmunt popadł w depresję, nie mógł się z tym pogodzić do końca życia. Mimo tego poślubił Katarzynę Habsburżankę, siostrę pierwszej żony. Małżeństwo tak samo było nie udane jak pierwsze, a co najważniejsze bezdzietne. Zygmunt August żądał nawet rozwodu. Katarzyna wyjechała z Polski w 1566r i zmarła sześć lat później.

W polityce Zygmunt August przeprowadził kilka reform, zaczął wojną o Inflanty z Iwanem Groźnym, założył pierwszą pocztę w Polsce. Za jego czasów wodował pierwszy galeon,,Smok", odbyła się egzekucja praw. Król doprowadził też do Unii Lubelskiej w 1569 r. Był mecenasem sztuki.

Zmarł w samotności 7 lipca 1572 r.
                         

Wstęp

Założyłam tego bloga, żeby opowiedzieć Wam o Zygmuncie Auguście, który w XVI wieku rządził w Polsce. 


Zygmunta Augusta powinien znać każdy Polak. Nie jest on postacią tak wielką i zasłużona jak Piłsudski czy Sobieski, ani tak sławny i medialny jak Henryk VIII czy Bonaparte. W szkolnych podręcznikach, przy okazji Unii Lubelskiej i Złotego Wieku wspomina się Zygmunta Augusta jako ostatniego z Jagiellonów, zaznaczając, że od tej pory czekały chylącą się ku upadkowi Polskę wolne elekcje i burdy na sejmach. Czasem dodaję się coś o arrasach, mecenasowaniu, ,,Polsce bez stosów". Dla bardziej zaznajomionych z historią Zygmunt August to król z życiem nadającym się na scenariusz (burzliwy związek z Barbarą Radziwiłłówną), ale poza tym nie za bardzo wybitny król, którego postępowanie czasem trudno zrozumieć, przepuszczający kolejne szanse na sukces. No i brak potomstwa, przy trzech żonach to rzeczywisty pech. Poza tym nie ma nic ponadto godnego uwagi. Ciekawsza jest przecież uskrzydlona, zwycięska husaria czy Cud nad Wisłą, które dobrze trafiają w nasze polskie, patriotyczne gusta, które potrzebują pokrzepienia.
Ale udowodnię Wam, że Zygmunt August, jest postacią ciekawszą. To nie tylko unia i arrasy, Barbara Radziwiłłówna i zmierzch Jagiellonów. To także wzrost znaczenia Rzeczpospolitej, rosnąca gospodarka, nowoczesne reformy i zrywane sejmy, oligarchia, szpiedzy i intrygi. renesansowe pałace, wielcy poeci, konflikty w kościele. To panowanie Zygmunta Augusta, która który gdy zakochał się w poddance, wbrew masom szlachty, mogąc stracić tron, koronował ją. To król, który robił w życiu co chciał, nie patrząc na zgorszoną szlachtę. I w końcu nieszczęśliwy człowiek, który umierał w samotności.